Diyelim trafik kazası oldu ya da bina çöktü. Ağır yaralılar var. Ambulans gelecek, yaralıyı alıp en yakın sağlık merkezine ulaştıracak. En azından dönüş süresi kayıp zaman demek. Hayati önem taşıyan bazı cerrahi müdahalelerin de olay yerinde yapılabildiği (harp cerrahisi gibi) bir sistem olabilir mi?
Sağlıkta acilin acili, travma timi
Diyelim trafik kazası oldu ya da bina çöktü. Ağır yaralılar var. Ambulans gelecek, yaralıyı alıp en yakın sağlık merkezine ulaştıracak. En azından dönüş süresi kayıp zaman demek. Hayati önem taşıyan bazı cerrahi müdahalelerin de olay yerinde yapılabildiği (harp cerrahisi gibi) bir sistem olabilir mi?
Böyle sistemi kuranlar var!..
Amsterdam’dan güneyindeki Amstelveen ilçesine geçince, karşılaşacağınız yapı topluluklarından biri Vrije Universiteit Amsterdam’ın (VU Amsterdam) kampüsüdür. L şeklindeki büyük binada Amsterdam UMC (Amsterdam University Medical Center) yazar.
Üniversitenin tıp fakültesi ve hastanesi olan bu binaya çok sık helikopter konup kalkması dikkatimi çekmişti. Sorduğumda onun travma helikopteri olduğu, bu hastanede günün 24 saati acil hasta ve yaralılara hizmet veren travma ekibinin hazır bulunduğu söylenmişti.
Ben de ‘‘hava ambulansı daha yoğun kullanılıyor olmalı’’ diye düşünmüştüm.
‘‘Travma helikopteri’’, 12 yaşında bir kız çocuğunun öldüğü trafik kazasıyla ilgili haberde yine karşıma çıktı; ‘‘Kaza sonrası olay yerine polis, çok sayıda ambulans, itfaiye ve bir travma helikopteri sevk edildi. Polis, yaralı için çadır kurdu’’ deniliyordu.
Kaza yerini biliyorum; üniversite hastanesine mesafesi taş çatlasa dört kilometreyi bulmaz. Yine aynı mesafede bir hastane daha var. Sedyeyi helikoptere taşıyana kadar, kara ambulansı yolu yarılar.
Bu kadar mesafeye helikopter ve çadır ne iş diye merak ettim. Biraz araştırınca öğrendim ki travma ekibi, bildiğimiz acil servis görevlileri değil. Helikopter de sürekli hasta taşımıyor.
Ülkede MMT (Mobil Medical Team) olarak bir örgütlenme var. Dört noktada (Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen, Groningen) MMT üssü, 10 travma merkezi kurulmuş. Her travma ekibi bir uzman hekim (cerrah, anestezist veya yoğun bakım uzmanı), bir hemşire (acil bakım uzmanı, yardımcı uçuş personeli eğitimi almış), bir pilottan oluşuyor. Pilot aynı zamanda yardımcı sağlık personeli olarak görev yapabiliyor.
Travma ekibi, 24 saat hazır bekliyor ve yardıma gitmeleri gerektiğinde birkaç dakika içinde helikoptere binip havalanıyor. Hastaya/yaralıya ulaştığında, uzuv kesilmesi gibi cerrahi müdahale dahil, gereken yardımı olay yerinde yapıyor. Aciliyete göre hastayı alıp en yakındaki travma merkezine götürüyor ya da götürülmek üzere kara ambulansı ekibine teslim ediyor.
Bir yaralıyı ya da hastayı en kısa sürede sağlık merkezine ulaştırmak yerine, hastanın ya da yaralının ihtiyacı olan sağlık hizmetini en kısa sürede ulaştırdıktan sonra hastayı taşımak üzere oluşturulmuş bir sistem.
Doktorlarımız, hemşirelerimiz alınmasın. Kendilerine böyle olanak sağlansa aynı hizmeti en üst düzeyde vereceklerinden kuşkum yok.
Sözüm ‘‘Yeni Türkiye’’ ve ‘’Türkiye Yüzyılı’’ davulcularına. Acaba böyle önemsiz(!) işleri de programlarına alabilirler mi?
BUNDAN SONRASI MERAKLISINA!
Uzun yazı okumaktan sıkılanlar için Hollanda MMT uygulamasını yukarıda özetledim. Bundan sonrası, sıkılmayan meraklılar için MMT’nin tanıtımında şu bilgiler veriliyor:
- Travma helikopterlerinin uçuşu bir HEMS (Helicopter Emergency Medical Services - Helikopter acil yardım) uçuşudur. Fiziken mümkün olan her alana izinsiz inebilirler..
- EN KISA SÜREDE UZMAN TIBBİ BAKIM: Birçok kişi helikopterin esas olarak hastaları mümkün olan en kısa sürede hastaneye ulaştırmak için kullanıldığını düşünüyor. Öyle değil; helikopterin amacı, tıbbi uzmanı ve hemşireyi mümkün olan en kısa sürede hastaya ulaştırmak ve tedaviye başlamaktır. Eğer hastanın tedavisi için gerekiyor ve gerçekten net bir zaman tasarrufu sağlıyorsa hasta helikopterle alınır. Ama çoğunlukla ambulans hastaları hastaneye götürür.
- Hollanda’daki mobil tıbbi ekip (MMT) , hızlı tıbbi yardım sağlamak için görevlendirilebilen üç kişiden oluşur. Ekip; travma uzman doktor (anestezist, yoğun bakım uzmanı veya travma cerrahı), hemşire ve şoför veya pilottan oluşur. Uzmanlık eğitiminin yanı sıra hekim, hastane dışında çok çeşitli durumlarda uzman tıbbi bakım sağlamak üzere eğitilir. Hemşire, pilota uçuş sırasında yardımcı olabilmek için özel hava seyrüsefer eğitimi almıştır.
- MMT hekimi ekibin çekirdeğini oluşturur. Birçok MMT doktorunun anesteziyoloji geçmişi vardır. MMT hekimi tarafından uygulanabilecek özel prosedürler arasında göğüs drenajı (kan ve/veya havanın dışarı akmasını ve hastanın daha iyi nefes almasını sağlamak için göğüs boşluğuna yerleştirilen silikon bir tüp) yerleştirmek, beyindeki şişliği azaltmak ve/veya dolaşımı geçici olarak desteklemek için intravenöz sıvı vermek, ciddi sıkışma ve yaşamı tehdit eden kanama durumlarında kurtarmak için ekstremitelerin kesilmesi gibi bir dizi cerrahi müdahalenin sokakta gerçekleştirilmesi yer alır.
- Bir ambulans hemşiresi entübasyon yapabilir ve uygulayabilir.
- Tüm hemşireler aynı zamanda RT sertifikasına ve hava trafik kontrolüyle iletişimi devralma yetkisine sahiptirler. Havacılık terminolojisinde hemşireye aynı zamanda HEMS (Helikopter Acil Tıbbi Hizmetleri) Mürettebat Üyesi de denir. ilotun kontrol listelerini ve acil durum prosedürlerini uygulamasına yardımcı olurlar. Bu amaçla ek eğitimlerden geçirilmekte ve her yıl yeniden eğitilip kontrol edilmektedir.
- Helikopterin uçamaması durumunda (hava şartları veya teknik arıza nedeniyle) veya kaza yerinin gece saatlerinde belirli bir yarıçap içinde kalması durumunda, MMT kazaya arabayla gider. Bu durumda MMT'lerde aracı hemşireler kullanmaktadır. Bu amaçla ek sürüş eğitimleri almışlardır.
- Tedavi sırasında hemşire doktora yardımcı olur ve doktorla birlikte ambulans ekiplerine destek sağlar.
