Erişilebilir kentler konusunda başta belediyeler olmak üzere kamu kurumlarına açtığı davalarla uzun zamandır hak savunuculuğu yürüten, engelsiz kent tasarımı ve engelsiz turizm konusunda uzman Adem Kuyumcu’ya sorduk, Turizmde engeller ne zaman aşılır? Cumhuriyet Gazetesi'nden Ece Güneş'in röportajı:
Erişilebilirlik turizmin kadrajına girebiliyor mu?
TUİ’nin kendi müşterilerinin kaldıkları otelleri oylamasıyla belirlenen en iyi 100 otel listesinde Türkiye’den 19 otel olduğunu görüyoruz. Bizim yaptığımız incelemelerde söz konusu 19 otelde dahi erişilebilirlik mevzuatına uygun bir otel olmadığını gördük. Burada TUİ sadece engeli olmayan kişileri dikkate aldığını görüyoruz. Bu bir ayrımcılıktır. Umarım TUİ bu yanlışından döner. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın mevcut ruhsat yönetmeliğine göre otellerde 80 odada 1 odanın erişilebilir olması zorunlu. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2016 yılında teşvik kapsamında yapılan otel ve işletmelerin erişilebilir olmasını zorunlu ancak bu konuda yeterli denetimler yapılmadığı için devamı gelmedi. TURSAB engelsiz turizm ihtisas komitesinde konuyla ilgili yapılan çalışmalar çok yetersiz hatta artık yapılmıyor. Oysa engelsiz turizm engelli bireylerin evinden çıkıp evine dönene kadar olan sürecin tamamı acenteler tarafından planlanması gerekir. Maalesef acentelerin internet sayfalarında engelliye uygun olarak belirtilen otellerde dahi erişilebilirliğin olmadığını deneyimledik. Arkadaşlarımla erişilebilir diye tercih ettiğimiz otelin girişinde rampa yoktu, otele dahi giremedik. Hizmet kalitesinin arttırılması ve doğru hizmet sunulması için TURSAB ‘a acentelere eğitim verilmesi gerekiyor. TUROFED ve AKTOB ile konuyla ilgili iletişim kuramadık. Herhangi bir faaliyetleri olduğunu da duymadık.
Erişilebilir turizmden ne anlamalıyız?
Erişilebilir turizmin sadece engellileri kapsadığını düşünmek en büyük zihniyet engeli. Erişilebilir turizm, engelli, yaşlı, bebekli aileler ve çocukları kapsar ve onların aileleriyle ve engeli olmayan bireylerle birlikte turizm imkanlarından eşit, adil, bağımsız ve güven içinde faydalanmasıdır. Türkiye’de 11 milyona yakın engelli birey var ve birinci derece yakınları da katıldığında 40 milyon birey demek. 2023 yılında Türkiye’de Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli otel sayısı 20 bin 500 adete yaklaşmış, turizm işletme belgeli otellerde toplam yatak sayısı ise 2 milyona yaklaştığı halde engelli bireyler için düzenlendiği söylenip duyurulan yatak sayısı hala 1176. Antalya’da 605 oda, Muğla’da 159 oda, İstanbul’da ise 147 oda kapasitesi bulunuyor.
Erişilebilir turizmin gelirlerine katkısı olmayacağını düşündüklerinden mi bu ihmalkarlık?
Turizmciler, erişilebilirlikle Avrupa ve Dünya pazarından elde edebilecekleri kazanç potansiyelini bilmedikleri için gelir getirici bulmuyorlar. Türkiye’de 11 milyona yakın engelli içerisinde tatil yapabilecek maddi imkana sahip engelli sayısı 7 milyon civarındadır. Yanlarında en az bir refakatçi olduğu düşünüldüğünde en a 15 milyonluk engelli turist potansiyeli vardır. Son araştırmalar Avrupa’da engelli hale gelmiş, hareket zorluğu yaşayan yaşlılarla birlikte 130 milyon kişinin yaşadığını ortaya koyuyor. Yanlarında bir veya birkaç kişinin refakatiyle seyahat ettikleri düşünüldüğünde bu sayının 300 milyona yaklaştığı söylenmektedir. Engelli ve yaşlı bireylerin çoğunluğu turizmde çok sıcak ve çok soğuk havaları tercih etmezler. Genellikle bahar aylarını tercih ederler. Bu durum turizm işletmelerinin sezonlarının uzamasına ve yoğun sezon dışında da müşteri alabilmelerine imkân sağlar. Verecekleri hizmetlere göre de cirolarına ve karlılıklarına katma değer oluşur.
İşletmeleri erişilebilir yapmak maliyetli mi?
Yeni yapılacak yatırımlarda proje tasarım aşamasında herkes için erişilebilir tasarım yapılırsa ekstra hiçbir maliyeti yok. Bir otelde erişilebilirlik için tasarlanan, para harcanan her şeyi, odayı, tuvaleti, duşu, rampayı, küveti, sesli sistemleri erişilebilirlikle ilgili özel talebi olmayan müşteriler de kullanabilir. Görme ve işitme engelliler için yapılacak şeylerin maliyeti oldukça düşüktür, ancak küçük maliyetle yaratacakları farklarla otellerine görme ve işitme engelli konukları, aileleriyle beraber çekebilirler.
Arama motorunda engelliler için uygun oteller araması yaptığınızda karşınıza çıkan dünyaca ünlü bir otel markasının tuvaleti aslında engelliler için uygun değil, sağdaki gibi tasarlanmış olması gerekiyor, engellini klozete yanaşması için boşluk olması gerekiyordu. Buna benzer örneklere sıkça rastlamak mümkün.
Erişilebilir turizm için bir işletmenin ilk yapması gerekenler neler?
İşletmenin lokasyon olarak herkes için ulaşılabilir olmasına, farklı gereksinimlere sahip bireyler içinde erişilebilir standartlara uygun olmasına özen gösterilmelidir. Görme engelliler için mimari ve fiziki düzenlemeler, sesli uyarıcılar, sesli bilgilendirmeler, sesli acil yönlendirmeler yapılması sağlanmalıdır. Sesli menü veya Braille menü oluşturulmalıdır. Otel bilgi broşürleri sesli anlatımla ve Braille alfabesi ile hazırlanmalıdır. Görme engelliler için asansör butonları Braille alfabesi ile belirtilmelidir ve asansörde sesli yönlendirici olmalıdır. Görme engellileri açık alanlarda tehlikelerden korumak için gerekli yerlere hissedilebilir uyarı yüzeyleri döşenmelidir. Ortopedik engelliler için kapı genişlikleri erişilebilirlik mevzuatı standartlarına uygun şekilde olmalıdır. Ortopedik engelliler için erişilebilirlik mevzuatına uygun şekilde engelli otopark alanı oluşturulmalıdır. Havuzlara giriş için havuz lifti yapılmalıdır. Denize girişler için tekerlekli sandalye kullanıcılarının sandalyelerini üzerinde sürebilecekleri standartlara uygun yüzeyler yapılmalıdır. Masa düzenini oluştururken tekerlekli sandalye kullanıcılarının rahat kullanımı için en az 70 cm yüksekliğinde altı boş masalar tercih edilmelidir. Masa aralıklarında en az 90 cm yürüme boşluğu bırakılmalıdır. Tekerlekli sandalye kullanıcıları için erişilebilirlik mevzuatına uygun tuvaletler yapılmalıdır. İşitme engelli bireyler için her yere görsel yönlendirmeler ve uyarıcılar koyulmalıdır. Otel bilgileri işaret diliyle oda ekranlarında ve toplu ekranlarda anlatılmalıdır. Otelde çalışanlar işaret dili eğitimi almalıdır.
Peki serbest piyasada turizmi erişilebilir kılmak az maliyetle çok gelir getirici ise ama bu fark edilmiyorsa, turizmcilerin erişilebilir konusunda hassasiyet kazanmalarını sağlayacak bir düzenlemem de mi yok?
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Erişilebilirlik Daire Başkanlığı’nın hazırladığı erişilebilirlik mevzuatı ve engelsiz ulaşımı sağlayan düzenlemeleri iyi şekilde hazırlanmış olmasına rağmen uygulamaya geçmedi. Turizm Bakanlığı yönetmeliklerinde yazmasına rağmen gerekli denetimleri ve cezai uygulamaları yapmadığı için işletmeler erişilebilirliği sağlamayı da önemsemiyorlar. Turizm işletmelerine bir dönem erişilebilir turizm belgesi verilecekti, maalesef o konuda herhangi bir ilerleme kaydedilmedi. Türkiye’de Türk Standartları’na uygun ve erişilebilirlik kılavuzu çerçevesinde hiçbir otel olmadığı için herhangi bir belgeli otel de yok. Biz bu konuda danışmanlık vermek için çeşitli otellere teklifte bulunduk. Türkiye’nin ilk erişilebilirlik belgeli oteli olmaları için yaptığımız görüşmelerden de sonuç alamadık. Bu dönem biz de engelli turistler arasında kaldıkları tesislerle ilgili erişilebilirliğe tam uygun olan otelleri değerlendirecekleri bir çalışma başlattık. Daha sonra da bu otelleri içinde bulunduğumuz uluslararası ağlarda ücretsiz olarak tanıtacağız.
