Yusuf Yavuz
Mersin’in Anamur ilçesi sahilinde dalgalara kapılarak 25 Aralık 2024 tarihinde kıyıya vuran yavru Akdeniz foku (Monachus monachus), tedavisinin tamamlanmasının ardından doğal yaşam ortamına geri bırakıldı. Anamur sahilinde zayıf ve bitkin halde bulunan yavru foka yapılan ilk müdahalede vücudunda çizik ve bereler tespit edilirken, ODTÜ Deniz İlimleri Enstitüsü ve SAD-AFAG işbirliğinde oluşturulan kurtarma ekibi, ilgili protokole uygun şekilde hortumla besleme uygulaması yaptı. Ardından Mersin Davultepe’deki rehabilitasyon merkezine götürülen yavru Akdeniz fokuna burada yapılan besleme ve izleme çalışmalarından sonra Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Veteriner Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesinde tedavi edildi. Tedavisi tamamlanan yavru Akdeniz foku, yetkililerin gözetimi ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın desteğiyle Bozyazı açıklarında sürüklenme riskine karşı seçilen en uygun bölgede yaşam alanına geri bırakıldı. Denize bırakıldığı 3 Ocak’tan itibaren üç gün boyunca yaşam ortamında izleme çalışması yapılan öksüz yavru fokun denize bırakılma operasyonunun 5 Ocak’ta tamamlandığı, son olarak balık püresiyle beslendiği kaydedildi.
Mersin’in Anamur ilçesi sahilinde bitkin halde bulunan bakıma muhtaç yavru Akdeniz foku, Mersin ve Hatay’daki bakım ve tedavi süreçlerinin tamamlanmasının ardından Aydıncık açıklarında yeniden denize bırakıldı.
YAVRU FOK FİLM GİBİ BİR OPERASYONLA YAŞAMA TUTUNDU
Anamur Ören Mahallesi’ndeki Karaağaç sahilinde 25 Aralık 2024 tarihinde vatandaşların bitkin ve yaralı halde bularak yetkililere haber vermesiyle yavru Akdeniz fokuna ilk müdahale burada yapıldı. Mersin Erdemli’deki ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü, DKMP ve Sualtı Araştırmaları Derneği’nin Akdeniz Foku Araştırma Gurubu (SAD-AFAG) ekiplerinin yaptığı ilk müdahalenin ardından Mersin Davultepe’deki rehabilitasyon merkezine götürülen yavru fok burada beslenerek hayata tutunması sağlandı.
TEDAVİSİ TAMAMLANDI, 5 OCAK’TA EVİNE GERİ DÖNDÜ
Ardından Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Veteriner Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi’nde tedavisi tamamlanan yavru Akdeniz foku, 3 Ocak’tan itibaren uzmanların gözetiminde getirildiği Bozyazı’da denize bırakılarak 3 gün boyunca yaşam ortamında izlendi. Son olarak balık püresiyle beslenerek yaşam ortamına uğurlanan yavru Akdeniz fokunu yaşama döndürme operasyonu 5 Ocak günü tamamlandı.
İLK MÜDAHALE ANAMUR’DA YAPILDI
Annesinden süt alamadığı için bitkin düşen yavru foka bir gün daha geç müdahale edilse yaşamını yitirme olasılığı bulunduğu belirtildi. Yavru Akdeniz fokunu kurtarılıp tedavi edilerek doğaya geri bırakılması adım adım raporlandı. SAD-AFAG’ın hazırladığı konuyla ilgili raporda, işlemlerin Akdeniz foku acil müdahale protokolüne uygun olarak yapıldığı belirtilerek 25 Aralık’ta Anamur kumsalında zayıf, halsiz ve annesinden kopmuş halde bulunan bakıma muhtaç yavru Akdeniz fokuyla ilgili şu bilgilere yer verildi: “Yavru fokun vücudunda bazı çizik-bereler dışında ciddi bir açık/kanayan yara olmadığı anlaşılmış ve ilk acil müdahale Anamur’da sürüklendiği kumsala varıştan hemen kısa bir süre sonra aynı kumsalda Akdeniz foku acil müdahale protokolüne uygun olarak hortum ile besleme şeklinde ile ve SAD-AFAG uzmanından (Dr. N. Ozan Veryeri) canlı video desteği ile gerçekleşmiştir. Ardından DKMP Anamur şefliğine geçilerek yine acil müdahale protokolüne sadık kalarak ve SAD-AFAG uzmanından (Dr. N. Ozan Veryeri) canlı video desteği alarak 3 saatte bir kez olarak devam edilmiştir. Olumsuz hava şartlarının geri salım için devam etmesi ve ayrıca yavru fokun da acil müdahalesine devam edildiğinden, 26 Aralık Perşembe günü Mersin Davultepe’de DKMP Deniz Kaplumbağaları Rehabilitasyon Merkezine geçilmiştir.”
MERSİN’DEN HATAY’A GÖTÜRÜLEREK TEDAVİ EDİLDİ
Davultape’deki rehabilitasyon merkezinde Akdeniz foku türüne uygun bakım, besleme ve yüzme havuzu olanakları bulunmadığı için zorluk yaşandığı kaydedilen raporda, 27 Aralık gecesi yetkililerin gözetiminde yavru fokun Hatay’da bulunan Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Veteriner Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi'ne götürüldüğü belirtilerek şöyle denildi: “SAD-AFAG van aracı ile yola çıkılmış ve 8 saatlik yolculukla 28 Aralık Cumartesi gece 01.00 de Hayvan Hastanesine varılmış, tutanakla ilk etapta Deniz Kaplumbağaları İlk Yardım, Tedavi Ve Kurtarma Uygulama ve Araştırma Merkezi (DEKİYM) aktarımı yapılmıştır. 28-29-30-31 Aralık 2024 ile 01 Ocak 2025 günleri Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Veteriner Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesinde Akdeniz fokuna has besleme, bakım ve yüzdürme havuzlu bir bölüm olmadığından zorunlu olarak öksüz yavru fok, deniz kaplumbağaları bakım tedavi besleme ünitesine alınmış ve besleme, bakım, teşhis, tedaviler burada uygulanmıştır.”
ÖKSÜZ YAVRU FOK İÇİN ÇOK SAYIDA UZMAN SEFERBER OLDU
Yavru Akdeniz fokunun tedavisinin, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Veteriner Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi Başhekim Prof. Dr. Enes Altuğ koordinasyonundaki uzmanlar tarafından sağlandığı bilgisine yer verilen SAD-AFAG raporunda, “Akdeniz foku hastalık teşhis ve tedavisinde deneyimli Uludağ Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi akademisyenlerinden Prof. Dr. Vet. Hüseyin Cihan’ın değişik aşamalarda danışmanlığı alınmış ve önerilerinden yararlanılmış olup, fokun yemeği olan uygun türde balık temini, balık püresi hazırlama ve beslemede Fok Kurtarma İzleme Ekibi üyelerinden ODTÜ-DBE (Deniz Biyoloğu Dr. Öğr. Gör. Meltem Ok) ve SAD-AFAG (Su Ürünleri Yük. Müh. Hakan Yılmazyerli) görev almıştır” denildi.
BALIK PÜRESİYLE BESLENEREK BOZYAZI’DA DENİZE BIRAKILDI
Yapılan kan ve dışkı tahlillerinde yavru fokun herhangi bir enfeksiyonel hastalığa sahip olmadığının anlaşıldığı bilgisine yer verilen raporda, uzman ekipler eşliğinde Bozyazı’ya getirilen canlının 3 Ocak’ta sabahın erken saatlerinde denize bırakıldığı belirtildi: “Gece geç saatlerde SAD-AFAG Aydıncık Temsilciliğine varılmış ve Dr. Meltem Ok, Vet. M. Güneş ve H. Yılmazyerli fokun salma öncesi balık püresi ile son beslemesini yapmışlardır. 03 Ocak Cuma gün sabah 06:00 sularında SAD-AFAG van aracı ile öksüz yavru fok dikkatli bir şekilde taşınarak Bozyazı Sahil Güvenlik botuna aktarılarak salma kıyısına götürmek üzere yola çıkılmıştır. ODTÜ-DBE ve SAD-AFAG ekibince yapılan fok salma planlaması Sahil Güvenlik bot komutanlığına ayrıntılı olarak aktarılmış ve tam destek alınmıştır.
ÜÇ GÜN BOYUNCA YAŞAM ALANINDA İZLEME ÇALIŞMASI YAPILDI
Öksüz yavru fok ODTÜ-DBE’nin uzun yıllar kameralarla izlediği ve iyi bildiği Bozyazı kıyılarında, deniz akıntıları ile fokun olası sürüklenme noktaları göz önünde bulundurularak en uygun kıyı segmenti seçilmiş ve fok sabah 07:30 sularında doğaya geri salınmıştır. Son olarak 3-4-5 Ocak 2025 olmak üzere üç gün boyunca ardışık günlerde ODTÜ-DBE (Dr. M. Ok) ve SAD-AFAG (H. Yılmazyerli) Bozyazı kıyılarında öksüz yavru fokun doğaya salındığı kıyılarda kayalıklardan aralıksız deniz ve kıyıları izlemişlerdir. Yavru fokla ilgili herhangi bir olumsuzluk gözlenmeyerek 05 Ocak 2025 gün batımı ile yavru fok salma ve izleme operasyonu başarıyla sonlandırılmıştır. Annesinden süt alamadığından aç ve bitkin haldeyken, sadece 1 gün sonra bulunması halinde olasılıkla ölecek öksüz yavru Akdeniz fokuna yaşama tutunma ve az sayıdaki popülasyona katılması için bir şans daha verilmiş oldu.”
AKDENİZ FOKLARI NEDEN ÖNEMLİ
SAD-AFAG’ın aktardığı bilgilere göre nesli yok olma tehlikesi altında bulunan bir deniz memelisi olan Akdeniz fokları (Monachus monachus), 20 yüzyılın başlarına kadar tüm Akdeniz ile doğu Atlantik kıyılarında Portekiz’den Batı Afrika sahillerindeki Senegal’e kadar binlerle ifade edilen bir nüfusa sahip olarak özgürce yaşamlarını sürdürüyordu. Ancak insan baskısı yüzünden günümüzde türün tüm dünyadaki varlığı 800-900 civarına düştü. Dünyada yalnızca dört ülkede, Yunanistan, Türkiye, Moritanya ve Portekiz Madeira Adaları’nda yaşayan Akdeniz fokları için en büyük tehditlerin başında kıyıların betonlaması geliyor.
TÜRÜN GELECEĞİ, YAŞAM ALANLARININ KORUNMASINA BAĞLI
Türkiye kıyılarında 120 civarında yetişkin Akdeniz fokunun yaşadığı tahmin ediliyor. Antalya Falezleri, Datça ve Kemer arası, Gazipaşa-Taşucu kıyıları, Gelibolu Yarımadası-Behramkale ile Yeni Foça-Datça arası türün yaşam alanları olarak biliniyor. Hatay Samandağ ile Suriye sınırı arasında kalan sahillerde yaşam mücadelesi veren tür kıyıların yoğun baskı altında olduğu Marmara Denizi’nde ise Marmara Adaları ile Karabiga kıyılarında ve Kapıdağ Yarımadası’nın kuzeyindeki sahillerde görülüyor. Ancak kıyılardaki yoğun baskılar yüzünden son yıllarda giderek mağaralara hapsolan Akdeniz fokları için yaşam alanları giderek daralıyor. Türün geleceği, yaşam alanlarının korunmasına bağlı.